Garść informacji teoretycznych na temat kształtowania się gotowości do nauki czytania i pisania

W kształtowaniu się umiejętności niezbędnych do podjęcia nauki czytania i pisania biorą udział wzrok, słuch, sprawność ruchowa całego ciała i sprawność manualna. Problem jest o tyle głębszy, że nie wystarczy stwierdzenie, że moje dziecko dobrze się porusza, lubi rysować szlaczki a diagnoza wzroku i słuchu nie wykazuje żadnych wad. Diagnozę tę trzeba poszerzyć o wiedzę na temat tego, jak mózg radzi sobie z informacją przekazaną przez oko, ucho, ciało.

Zatem w procesie nauki i czytania warto obserwować, jak dziecko radzi sobie w zakresie:

• percepcji słuchowej (wrażliwość słuchowa, pamięć słuchowa)
• percepcji wzrokowej (spostrzegawczość wzrokowa, pamięć wzrokowa, orientacja w przestrzeni)
• sprawność ruchowa (skoordynowane ruchy, utrzymanie równowagi)
• sprawność manualnej (precyzyjne ruchy palców dłoni, prawidłowe prowadzenie kredki) oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej.

Jak zatem rozpoznać, czy nasz 6-latek jest gotowy do nauki czytania i pisania, czy wszystkie funkcje niezbędne do opanowania tych umiejętności są prawidłowo rozwinięte?

Poniżej przybliżamy typowe objawy zaburzeń w zakresie percepcji wzrokowej, słuchowej oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej, które każdy rodzic jest w stanie dostrzec u swojego dziecka.

PERCEPCJA WZROKOWA jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń.

Typowe objawy zaburzenia percepcji wzrokowej:

• niechęć do układania puzzli, układanek, historyjek obrazkowych;
• niechęć do kolorowania, niewłaściwe kolorowanie wg wzoru;
• rysunki bardzo proste, ubogie w szczegóły, niedokładne;
• nieprawidłowe odtwarzanie kompozycji (np. z figur, klocków) wg wzoru;
• brak umiejętności dobierania obrazków w pary;
• brak umiejętności segregowania przedmiotów wg określonej cechy (np. kolor lub wielkość);
• nieumiejętność dostrzegania różnic między dwoma pozornie identycznymi obrazkami lub przedmiotami;
• trudności z wyodrębnianiem elementów z całości;
• niewłaściwe ujmowanie stosunków przestrzennych (góra-dół, pod-nad, lewa-prawa itp.).

PERCEPCJA SŁUCHOWA to zdolność rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i łączenia dźwięków.

Typowe objawy zaburzenia percepcji słuchowej:

• ubogie słownictwo, mały zasób słów, zniekształcanie słów, wady wymowy;
• trudności w tworzeniu zdań i opowiadań;
• niewłaściwe rozumienie i stosowanie się do poleceń słownych;
• trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych typu dni tygodnia, pory roku;
• trudności z zapamiętywaniem rymowanek, wierszyków, piosenek;
• trudności w różnicowaniu dźwięków mowy o podobnym brzmieniu (np. w wyrazach półka-bułka, kosa-koza, kura-góra);
• trudności z podziałem wyrazu na sylaby (u dzieci starszych również na głoski);
• trudności w scalaniu wyrazów z sylab (u starszych dzieci również z głosek);
• trudności z podziałem zdania na wyrazy (w przypadku starszych przedszkolaków);
• niechęć do ćwiczeń i zabaw rytmicznych.

KOORDYNACJA WZROKOWO – RUCHOWA to współdziałanie funkcji wzrokowych i ruchowych.

SPRAWNOŚĆ MANUALNA to sprawność ruchowa rąk w zakresie czynności graficznych i precyzyjnych.

Typowe objawy zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i sprawności manualnej:

• braki w zakresie umiejętności samoobsługi i codziennych czynności (np. jedzenie, ubieranie się), niechęć do samodzielnego wykonywania ich;
• niechęć do zabaw ruchowych, wspinania się, jeżdżenia na rowerze itp.;
• ogólna niezręczność i powolność w wykonywaniu codziennych czynności, brak precyzji ruchowej, tzw. niezborność ruchowa (potykanie się, trudności w podskokach na jednej nodze czy obunóż);
• niechęć do rysowania, niekończenie rozpoczętych rysunków, kolorowanek;
• niski poziom graficzny rysunków;
• nieprawidłowe chwytanie kredki, ołówka;
• trudności w rysowaniu, wycinaniu, lepieniu z plasteliny;
• niechęć do budowania z klocków;
• nadmierne napięcie mięśni – zbyt silny nacisk ołówka, łamanie kredek, ruchy ręki gwałtowne, mało płynne, w rysunkach przeważają linie proste, mało jest linii falistych lub całkowity ich brak;
• zbyt małe napięcie mięśniowe – linie rysunku nikłe, czasem ledwo widoczne, linie proste są nierówne – faliste lub przerywane, przeważają rysunki drobne i małe; dziecko sprawia wrażenie, jakby „nie miało siły” rysować, wycinać, lepić.

Literatura:

1. Bogdanowicz M., „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa 1991
2. Frostig M., Horne D., „Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom podstawowy”, Warszawa 1989
3. Tokarska E., Kopała J., „Zanim będę uczniem”, Warszawa 2009,
4. Zakrzewska B., „Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole”, Warszawa 2003
5. Zakrzewska B., „Trudności w czytaniu i pisaniu”, Warszawa 1996
6. http://www.przedszkole30gdynia.pl/o-przygotowaniu-dziecka-do-nauki-czytania-i-pisania/