Koncentracja uwagi to zdolność do selektywnego skupienia zasobów poznawczych na określonym bodźcu, zadaniu lub czynności przez określony czas. Jest kluczowym mechanizmem umożliwiającym efektywne przetwarzanie informacji, uczenie się oraz rozwój funkcji wykonawczych. Proces ten podlega dynamicznym zmianom wraz z dojrzewaniem układu nerwowego oraz zdobywaniem nowych doświadczeń przez dziecko.

Rozwój uwagi u dziecka przebiega stopniowo i jest uwarunkowany zarówno czynnikami biologicznymi, jak i środowiskowymi. Wyróżnia się dwa główne typy uwagi, które kształtują się na różnych etapach rozwoju:

• Uwaga mimowolna (do około 3. roku życia). Jest dominującą formą uwagi u najmłodszych dzieci. Zostaje automatycznie przyciągnięta przez intensywne bodźce zewnętrzne, takie jak ruch, dźwięk, kolor czy światło. Dziecko nie kontroluje świadomie swojej koncentracji – łatwo ją zakłócić nowymi, atrakcyjnymi bodźcami.
• Uwaga dowolna (od około 3. roku życia). Rozwija się stopniowo i wymaga świadomego wysiłku. Pozwala dziecku na celowe skupienie się na zadaniu oraz jego kontynuowanie mimo występowania rozpraszających bodźców. Jest kluczowa dla nabywania umiejętności edukacyjnych, takich jak słuchanie instrukcji, rozwiązywanie problemów czy wykonywanie długoterminowych zadań.

Długość utrzymania koncentracji a wiek dziecka

• 3-latki – 5–15 minut,
• 4-latki – do 20 minut,
• 5- i 6-latki – nawet 40 minut (w przypadku dużego zaangażowania).

Czas, przez jaki dziecko potrafi utrzymać uwagę, wzrasta wraz z jego wiekiem i doświadczeniem. Jednak warunkiem utrzymania koncentracji na dłużej jest zainteresowanie dziecka daną czynnością. Gdy aktywność jest mu narzucona, czas skupienia może skrócić się nawet o połowę.

Czynniki wpływające na rozwój koncentracji uwagi:

• Motywacja wewnętrzna – dziecko dłużej utrzyma uwagę na zadaniu, jeśli jest ono dla niego interesujące i angażujące.
• Wiara we własne możliwości – niskie poczucie kompetencji może prowadzić do szybkiej rezygnacji z trudniejszych aktywności.
• Stopień trudności zadania – zbyt skomplikowane lub monotonne zadania mogą powodować szybkie zniechęcenie.
• Tempo przyswajania wiedzy – zbyt szybkie wprowadzanie nowych treści i brak czasu na ich utrwalenie mogą prowadzić do przeciążenia poznawczego.
• Środowisko – niekorzystna atmosfera w domu, przedszkolu czy szkole (hałas, stres, brak wsparcia) może negatywnie wpływać na zdolność koncentracji.
• Rozwój percepcyjno-motoryczny – dzieci z trudnościami w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej lub przetwarzania sensorycznego mogą mieć większe trudności z utrzymaniem uwagi.

Jak wspierać rozwój koncentracji u dziecka?

• Zachęcać dziecko do angażujących, ciekawych aktywności (np. układanki, gry logiczne, rysowanie, zabawy konstrukcyjne).
• Stopniowo wydłużać czas skupienia – krótkie, ale systematyczne ćwiczenia poprawiają zdolność do dłuższego utrzymania uwagi.
• Unikać nadmiernej ilości bodźców – uporządkowane otoczenie ułatwia skupienie się na zadaniu.
• Dostosowywać poziom trudności zadań – aktywności powinny stanowić wyzwanie, ale nie być zbyt frustrujące.
• Wzmacniać motywację i poczucie kompetencji – pozytywne wzmocnienia pomagają budować wytrwałość i pewność siebie.

Koncentracja uwagi to umiejętność, która rozwija się stopniowo i wymaga odpowiedniego wsparcia ze strony dorosłych. Zapewnienie dziecku sprzyjających warunków oraz angażujących zadań pozwala na jej efektywne kształtowanie, co ma kluczowe znaczenie dla przyszłego sukcesu edukacyjnego i poznawczego.

Wskazówki pomocne w kształtowaniu koncentracji uwagi

• Zdrowe odżywianie – regularne posiłki, bogate w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, kwasy omega (ryby), lecytynę (jajka, orzechy), witaminy z grupy B.
• Aktywność fizyczna – ruch na świeżym powietrzu, zabawy, ćwiczenia, dotlenienie mózgu.
• Sen – regularny rytm snu, stałe godziny odpoczynku.
• Porządek w otoczeniu – usunięcie zbędnych przedmiotów rozpraszających uwagę.
• Ograniczenie bodźców – eliminacja głośnej muzyki, telewizora, radia, telefonu, tabletu.
• Odpowiednie warunki pracy – właściwe oświetlenie, optymalna temperatura.
• Regularne przerwy – unikanie długiego czasu spędzanego przed ekranem.

Zabawy dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Ćwiczenia pamięciowe i koncentracyjne

• Zapamiętywanie słów – powtarzanie po nauczycielu ciągu słów (np. kot, drzewo, dom); im starsze dziecko, tym dłuższy ciąg.
• Rymowanki – zapamiętywanie krótkich wierszyków, rymowanek i wyliczanek z gestami.
• Popatrz, zapamiętaj i powiedz – dziecko ogląda obrazek przez minutę, następnie opowiada, co zapamiętało.
• Której zabawki brakuje? – dorosły kładzie kilka przedmiotów, dziecko zapamiętuje ich układ, a następnie odgaduje, co zostało zabrane.
• Memory – odnajdywanie par identycznych lub powiązanych obrazków.
• Odszukaj podaną literę – wyszukiwanie w tekście wszystkich wystąpień danej litery.

Ćwiczenia ruchowe i manualne

• Rysowanie w powietrzu – rysowanie kształtów i figur geometrycznych prawą, lewą ręką i splecionymi dłońmi.
• Bazgroły – jednoczesne rysowanie obiema rękami w powietrzu lub na kartce (w lustrzanym odbiciu).
• Masażyki – rysowanie na plecach figur geometrycznych, liter, cyfr i ich rozpoznawanie.
• Gra w bierki – delikatne wyciąganie patyczków bez poruszenia pozostałych.
• Labirynt – prowadzenie myszki przez labirynt do ziarenka, omijając ściany.

Ćwiczenia uważności i percepcji

• Wskazywanie części ciała – dorosły mówi nazwę części ciała i pokazuje ją; dziecko robi to samo, a następnie reaguje tylko na słowo, ignorując ruch nauczyciela.
• Uważne słuchanie – klaśnięcie/podskoczenie po usłyszeniu ustalonego słowa w tekście czytanym przez dorosłego.
• Słuchaj i powtórz – powtarzanie rytmu wyklaskanego, wystukanego lub zagranego na instrumencie.
• Jak ubrana jest koleżanka? – dzieci przyglądają się sobie, a następnie opisują strój kolegi/koleżanki, siedząc tyłem do siebie.

Ćwiczenia logiczne i spostrzegawczości

• Zabawa „Mucha” – śledzenie wzrokiem drogi muchy według instrukcji nauczyciela na podzielonym na pola kwadracie.
• Układanie według wzoru – odwzorowywanie układu klocków, koralików lub mozaiki, a następnie odtwarzanie wzoru z pamięci.
• Różnice – znajdowanie różnic między dwoma obrazkami; im starsze dziecko, tym bardziej skomplikowane wzory.
• Przerysuj rysunek – jak najdokładniejsze odwzorowanie rysunku i sprawdzenie, co umknęło uwadze.
• Co masz w ręce? – dziecko z zasłoniętymi oczami rozpoznaje przedmiot dotykiem, a następnie rysuje go z pamięci.

Każda z tych zabaw wspiera rozwój koncentracji, pamięci i spostrzegawczości, jednocześnie dostarczając dzieciom radości i satysfakcji z nauki poprzez zabawę.

 

Źródło: opracowano na podstawie artykułu „O koncentracji uwagi u dzieci” Bliżej Przedszkola